It-13 ta’ Ottubru huwa l-anniversarju tal-aħħar dehra ta’ Ommna Marija lil tliet itfal fir-raħal żgħir ta’ Fatima, il-Portugal fl-1917. Hija dehret sitt darbiet bejn it-13 ta’ Mejju u 13 ta’ Ottubru tal-1917. L-istorja f’Fatima bdiet sena qabel meta, fid-dawl ta’ dak li kien qed jiġri, jiġifieri l-Ewwel Gwerra Dinjija, l-Ewropa kienet għaddejja minn diversi tbatijiet. L-Anġlu tal-Paċi ħeġġiġhom jitolbu bla ma jaqtgħu għall-konverżjoni tal-midinbin.

Imbagħad, fit-13 ta’ Mejju 1917, it-tliet rgħajja esperjenzaw id-dehra ta’ mara liebsa l-abjad, ta’ bjuda aktar qawwija mix-xemx. Din il-mara kienet liebsa mantell abjad u f’idha kellha kuruna tar-rużarju. Hija talbithom biex jitolbu u jkunu devoti tat-Trinità Qaddisa u biex jitolbu r-Rużarju kull jum, biex iġibu l-paċi fid-dinja u t-tmiem tal-gwerra. Fl-aħħar apparizzjoni, din il-mara rrivelat lilha nfisha billi qalet: “Jien il-Madonna tar-Rużarju.” Dakinhar stess, madwar 70,000 persuna marru biex ikunu xhieda ta’ din id-dehra. Sas-sena 1930, l-Isqof tal-post approva l-apparizzjonijiet biex hekk ġew rikonoxxuti mill-Knisja bħala awtentiċi.

X’inhu l-messaġġ ewlieni f’Fatima? Mhuwiex differenti minn dak li l-Knisja dejjem għallmet: “eżortazzjoni għat-talb bħala triq tas-salvazzjoni tal-erwieħ, u sejħa għal penitenza u konverżjoni,” kif osserva l-Papa Benedittu XVI waqt l-Udjenza Ġenerali tad-19 ta’ Mejju 2010. L-iżjed sejħa famuża kienet id-dikjarazzjoni li l-qalb ta’ Marija ħa tirbaħ. Meta kien għadu Prefett tal-Kongregazzjoni tad-Duttrina tal-Fidi, fl-2000 stqarr hekk:

Il-Qalb miftuħa għal Alla, ippurifikata bil-kontemplazzjoni ta’ Alla, hija aqwa mill-armi ta’ kull tip. L-Iva ta’ Marija, il-kelma ta’ qalbha, biddlet l-istorja tad-dinja, għax ġabet fid-dinja lis-Salvatur … Imma minn meta Alla nnifsu ħa qalb umana u hekk dawwar il-libertà tal-bnedmin lejn dak li hu tajjeb, il-libertà li nagħżlu l-ħażin m’għadx għandha l-aħħar kelma.”

Kongregazzjoni tad-Duttrina tal-Fidi, Il-Messaġġ ta’ Fatima (2000)

Il-messaġġ ta’ Marija f’Fatima jindika li, minkejja fid-dinja nistgħu nesperjenzaw tbatijiet, għandna nagħmlu l-qalb għax Ġesù stess rebaħ id-dinja (ara Ġw 16, 33)!

Fl-aħħar nett, f’waħda mill-istrofi tal-Kurunella tal-Madonna ta’ Fatima, insibu miktub bi kliem poetiku tant sabiħ: “Biex lilek ġieħ nagħtu, o xebba, Omm, Sidtna, li ngħidu r-Rużarju kuljum inti ridtna.” Tajjeb li nieħdu dan il-kmand, u nimxu id f’id ma’ Marija, Omm Ġesù!

Minħabba li qabżitli ġej u sejjer bil-fliexken tal-plastik, għamilt għażla iktar sostenibbli għall-ambjent u xtrajt filter tal-ilma f’forma ta’ buqar. Xejn xejn, iffrankajt ukoll li rrid nixtri u nqandel il-pakketti tal-ilma sew mill-ħanut sal-karozza u kif ukoll mill-karozza għall-appartament li jinsab fit-tieni sular u li l-aċċess għalih hu biss bit-taraġ!

Imma ħej, filwaqt li fix-xitwa din kienet soluzzjoni mill-iktar feliċi, fis-sajf mhux dejjem qed tkun idea ġenjali. Filwaqt li, fortunatament, ma jkunx daqshekk jaħraq hekk li nista’ nagħmel il-kafè bih flok ngħalli l-kitla, xi minn daqqiet nispiċċa nimla l-filter b’ilma li ma tantx ikun frisk imma jkun sħun minħabba li l-pajpijiet huma esposti għax-xemx….

Kos, hux! Ma tfakkrekx f’żewġ versi li nsibu fil-Ktieb tal-Apokalissi:

“Jiena naf l-opri tiegħek, u naf li la inti kiesaħ u lanqas sħun. Mhux li kont jew kiesaħ jew sħun! U hekk, ladarba inti biered, u la sħun u lanqas kiesaħ, jiena sa nobżqok minn ġo ħalqi.”

Apokalissi 3, 15-16

U veru, hekk ikollok aptit tagħmel. L-istess meta ġieli tkun bil-għatx u jkollok tixrob minn flixkun li tkun insejtu fil-karozza li kienet ipparkjata fix-xema!

Imma dawn il-versi mhumiex sempliċiment xi tixbiha jew metafora għax jiddeskrivu s-sitwazzjoni konkreta tal-belt ta’ Laodiċija f’dak iż-żmien. Għalkemm kienet għanja bil-bosta—hekk sinjura li, meta l-belt inqerdet b’terrimot, kienet f’pożizzjoni finanzjarja tant tajba li rrifjutat l-għajnuna imperjali—din il-belt ma kellhiex sors naturali tal-ilma imma kien jinġieb minn banda oħra. U, tant kien jinġieb mill-bogħod, li l-ilma kien isir fietel u kważi titqażżeż tixorbu. Dan kien jikkuntrasta bil-kbir mal-għejun termali li kellha l-belt ta’ Hierapolis li bis-sħana tagħhom kienu jagħtu l-fejqan, jew l-għejun ta’ ilma ġieri u nadif tal-belt ta’ Kolossi li jagħtu l-ħajja, it-tnejn qrib Laodiċija.

Għaldaqstant, il-kelma ta’ Kristu, tal-“Ammen, ix-Xhud fidil u veru,” li “minnu l-bidu tal-Ħolqien ta’ Alla” (Apok 3, 14) issir iktar qawwija: jekk il-kliem, l-imġiba, l-attenzjoni u s-sensittività tagħna fil-Knisja u lejn kulħadd la ġġib il-fejqan tal-ilma jaħraq u lanqas ittaffi ftit min-nixfa tal-ħajja bla skop li ħafna jsibu ruħhom jgħixu fiha, allura se niġu mibżuqa ’l barra għax inkunu qed ngħixu ta’ Nsara medjokri, bierda, li forsi ma jagħmlu xejn ħażin imma lanqas jagħmlu t-tajjeb li għandhom jagħmlu …

Illum Laodiċija m’għadx għandha problema għax ġiet meqruda u abbandunata fis-seklu tlettax, u jiena wkoll nista’ nkun ftit iktar prattiku li npoġġi l-ilma fil-friġġ. Imma t-taqbida li ma nibirdux aħna tibqa’ hemm u ma nistgħux insolvuha għajr li nagħtu widen għall-aħħar twissija li Kristu jagħti lill-Insara tal-Laodiċija u lilna:

“Ara, jiena fil-bieb, u qiegħed inħabbat; jekk xi ħadd jismagħni u jiftaħli l-bieb, jiena nidħol għandu u niekol miegħu, u hu jiekol miegħi.”

Apokalissi 3, 20

It-3.00 a.m. Erġajt stenbaħt minħabba fis-sħana tikwi li tħoss idejha jduru ma’ għonqok bħal morsa sabiex jifgawk … Is-sajf: m’hemmx x’tagħmel! Qomt mis-sodda u, bit-tama li forsi nħoss imqar daqsxejn żiffa ħelwa ħalli nistaħja, ftaħt it-tieqa tal-kamra tal-banju bit-tama li tidħol fewga ċkejkna ta’ arja ftit iktar friska li f’dit-temperatura tad-deżert u d-dlam tal-lejl bħal donnha tkun sinjal tal-preżenza ta’ Alla, kif ġarrab Elija fuq il-Ħoreb wara n-nar. Imma xejn! Sħana donnha tiela’ mill-qigħan ta’ nar l-infern, u lanqas ċaqlieqa … xejn għajr skiet il-lejl. U madankollu Alla hemmhekk kien u hawnhekk hu.

Fit-traduzzjoni bil-Malti ta’ dan ir-rakkont, insibu li, wara li mexa bla heda għal erbgħin jum u erbgħin lejl sakemm wasal fuq il-muntanja tal-Mulej, Elija m’għarafx il-preżenza ta’ Alla fir-riħ qawwi, fit-theżżiż, jew fin-nar, imma fiż-“żiffa ħelwa” hekk li, “kif ħassha, għatta wiċċu bil-mantell, ħareġ barra, u waqaf f’bieb l-għar” (1 Slat 19, 12-13). Interessanti ħafna l-frażi li l-awtur tal-Ewwel Ktieb tas-Slaten juża biex jesprimi dak li esperjenza Elija fil-laqgħa ‘wiċċ imb wiċċ’ mal-Mulej: qol demamah daqqah. It-traduzzjonijiet huma varji. Saydon juża l-espressjoni “żiffa ħafifa,” li prattikament tfisser l-istess bħat-traduzzjoni tal-Għaqda Biblika. Bl-Ingliż, il-Jerusalem Bible tuża “a light murmuring sound,” filwaqt li n-New Revised Standard Version tuża “a sound of sheer silence,” u l-verżjoni tal-Konferenza Episkopali Taljana tuża “il sussurro di una brezza leggera.”

Minkejja dawn il-varjazzjonijiet varji, jekk ikollna nagħmlu traduzzjoni litterali, il-Kardinal Gianfranco Ravasi jipproponi “una voce di silenzio sottile”—leħen is-skiet sottili. Prattikament hija frażi li qajla tagħmel sens, bħalma sħanet is-sajf insibuha bla sens. U bla sens ukoll li titkellem dwar is-skiet bil-lejl bil-ħsejjes ma jaqtgħux tal-istabbilimenti, il-baned u n-nar, ġimgħa wara l-oħra. Imma jekk nifhmu l-poeżija ta’ din il-frażi, imbagħad nifhmu kif proprju dan il-mument tas-skiet mill-iktar radikali—hekk radikali li l-vojt idamdam isir preżenza—kien għal Elija l-esperjenza per eċċellenza ta’ dak Alla li kien profeta tiegħu …

Għalaqt it-tieqa u ħassejt lil dak is-skiet igeżwirni u jħarisni flok jissoffokani, u bla sforz erġajt intlift fid-dinja tal-ħolm mill-ġdid … ħolm ta’ postijiet iktar friski … ħolm li jżomm imkebbsa l-fjamma tal-ħeġġa għal Alla kemm fl-iljieli mudlama u kif ukoll fin-nixfa tad-deżert tal-għada filgħodu u tal-kuljum tagħna li fih, qalb l-istorbju, qalbna trid tibqa’ tishar, tistenna li tisma’ s-skiet u tifhem li Hu ġie jiltaqa’ magħha mill-ġdid.

Din is-sena, bħala Evanġelju għas-Solennità tal-Qalb Imqaddsa ta’ Ġesù naqraw dik is-silta li toffrilna tant konsolazzjoni: “Ejjew għandi, intom ilkoll li tinsabu mħabbtin u mtaqqlin, u jiena nserraħkom” (Mt 11, 28). Imma forsi tgerfixna ftit is-sentenza ta’ wara: “Ħudu fuqkom il-madmad tiegħi” (Mt 11, 29a), għax, tassew filli se jserraħna u filli se jerġa’ jgħabbina. Aħna neħilsu minn kull toqol nixtiequ, u mhux neħilsu minn piż biex nitwikkew b’ieħor.  

X’inhu eżatt dan il-madmad li qed jitkellem dwaru Ġesù? L-ewwel nett, fl-użu tekniku tal-kelma, il-madmad kien injama ħoxna li kienu jqiegħdu fuq għonq żewġ bhejjem għall-ħrit, biex jaħdmu l-għalqa. B’mod popolari u figurattiv, tintuża bħala simbolu tal-jasar, skjavitù, tal-ħakma mhux mixtieqa.  

Fil-kuntest reliġjuż però ma kellix interpretazzjoni dejjem negattiva. Fit-Testment il-Qadim il-madmad huwa wkoll simbolu tal-Liġi ta’ Mosè, mhux l-iktar għax kienet tant dettaljata u fiha tfettiq li kważi kważi kienet toħnoq il-libertà (bħalma jikkummenta ta’ spiss San Pawl meta jikkuntrasta l-liġi mal-ħelsien ta’ wlied Alla li ġabilna Kristu). Hija madmad għax din il-liġi kienet proprju torbot lill-poplu ma’ Alla u lil Alla mal-poplu tiegħu. 

Però l-kelma ‘madmad’ għandha għeruq etimoloġiċi li jmorru ferm lura. Fil-fatt il-kliem għal ‘madmad’ użat fil-Grieg u anke f’lingwi oħra Ewropej, inkluż l-Ingliż, it-Taljan u l-Latin, pereżempju, għandhom għeruq komuni antiki ħafna u li tfisser xi ħaġa li tgħaqqad flimkien. L-istess għeruq tal-kelma join bl-Ingliż, tal-kelma Latina coniungere, li tgħaqqad fiż-żwieġ (il-kelma konjuġi li nużaw għall-miżżewġin minn hawn ġejja). U allura li tieħu fuqek il-madmad ta’ Ġesù mhijiex kwistjoni ta’ li teħles minn jasar biex tidħlu f’ieħor. Imma, bħalma fiż-żwieġ ir-rabta mhijiex jasar imma rabta biex taqsam l-istess xorti u l-istess ħajja, hekk ukoll Ġesù qed jistedinna biex ngħixu l-ħajja tagħna mhux iżjed iżolati, nippruvaw inġorru l-piż tagħna waħedna, imma naqsmu l-ħajja tagħna miegħu, nintrabtu miegħu taħt il-madmad tal-liġi tiegħu li hi l-liġi tal-imħabba, imħabba sal-aħħar, imħabba bla limiti, imħabba li titlob minna li nkunu lesti nitgħallmu niċċekknu u nsofru l-umiljazzjoni bħal Ġesù. 

Hu għalhekk li din jistgħu jifhmuha biss iċ-ċkejknin, dawk li minn Ġesù jitgħallmu jkunu ta’ qalb ħelwa u umli: għax il-kburija tagħna tippretendi li kapaċi tmexxi waħedha u ma taċċettax li aħna dgħajfin u fraġli.  

Imma hu biss taħt dan il-madmad li nistgħu nsibu l-mistrieħ għax hu f’din l-imħabba li qalbna ssib il-paċi tagħha: fil-fatt stess li m’aħniex waħedna, qatt, anke jekk b’mod konkret insibu ruħna mwarrbin jew iżolati minħabba ċ-ċirkostanzi, u hemm post fejn fl-aħħar mill-aħħar nistgħu nsejħulu d-dar, fejn nafu li m’aħniex mixjin waħedna mgħobbijin bil-piż tal-ħajja kollu fuq spallejna, u hemm qalb oħra tħabbat bħal tagħna li terfgħalna t-toqol u timxi magħna. 

Għal-Lhud il-kamra ta’ fuq kienet post importanti għat-talb. Infatti fil-ktieb ta’ Danjel insibu li Danjel mar f’din il-kamra biex jitlob:

“Kien jidħol id-dar, fejn kellu tieqa miftuħa fil-kamra ta’ fuq tħares lejn Ġerusalemm, tliet darbiet kuljum, kien jinżel għarkupptejh u joqgħod jitlob u jfaħħar lil Alla tiegħu.”

Danjel 6, 10

Id-diskorsi ta’ Ġesù fiċ-ċenaklu xi drabi jissejħu wkoll id-diskorsi ta’ Ġesù fil-kamra ta’ fuq. Il-kamra ta’ fuq kienet post fuq il-bejt, probabbli mgħottija b’xi drapp, u li kienet tkun aċċessibbli minn barra d-dar. Allura hekk probabbli Ġesù u d-dixxipli tiegħu telgħu f’din il-kamra mingħajr ma ddisturbaw lil min kien jgħix f’dik id-dar. It-terminu kamra ta’ fuq ma nsibuhx fl-Evanġelju skont San Ġwann, imma nsibuh fl-Evanġelji skont San Mark u skont San Luqa. Kif nsibu f’San Mark:

“Fejn tridna mmorru nħejju biex tiekol l-ikla tal-Għid?” Imbagħad hu bagħat tnejn mid-dixxipli tiegħu u qalilhom: “Morru l-belt, u tiltaqgħu ma’ raġel iġorr ġarra ilma. Morru warajh, u għidu lil sid id-dar ta’ fejn tarawh dieħel, ‘Qallek l-Imgħallem: Fejn hi l-kamra tiegħi li fiha nista’ niekol l-ikla tal-Għid mad-dixxipli tiegħi?’ U hu jurikom kamra kbira fuq, mgħammra u lesta. Ħejjulna hemmhekk.”

Mark 14, 12-15

Għalkemm San Ġwann ma jagħtix dettalji fuq kif sabu dan il-post għall-aħħar ċena, hu jikteb fuq x’ġara waqt din l-ikla fejn fost l-oħrajn Ġesù ħasel saqajn id-dixxipli tiegħu. Ġesù f’dan il-mument jagħmel diskorsi importanti ħafna, qabel ma’ jibda l-mixja lejn il-passjoni tiegħu.

Jekk hemm kelma li kważi kull Nisrani fid-dinja jaf, hu ta’ liema rit jew lingwa differenti hu, bla dubju hi l-kelma Hallelujah. Fl-etimoloġija tagħha, din il-kelma Ebrajka hi ffurmata minn żewġ kelmiet: verb u nom. Il-verb hu l-verb Lhudi hillel li jfisser tfaħħar—verb użat mijiet ta’ drabi fil-bibbja Ebrajka. Mill-banda l-oħra, in-nom jah hu forma mqassra tal-isem ta’ Alla. Għalhekk il-kelma Hallelujah tfisser “tifħir lil Alla.” Il-forma tal-verb tista’ tirreferi għall-ftaħir ukoll.

L-aħħar ħames salmi tal-ktieb tas-Salmi huma salmi ta’ tifħir lil Alla u jużaw ta’ spiss din il-kelma. Salm 148 jibda bil-vers, “Hallelujah! Faħħru l-Mulej mis-smewwiet, faħħruh fl-ogħla smewwiet!” (v. 1), u jikkonkludi bil-kliem, “Hu għolla l-qawwa tal-poplu tiegħu; dan hu t-tifħir għal ħbiebu kollha, għal ulied Iżrael, il-poplu għażiż tiegħu. Hallelujah!” (v. 14). Is-sejħa għat-tifħir lil Alla mhijiex indirizzata lil Alla, imma hu l-ħolqien kollu li jiġi mistieden biex ifaħħar lil Alla.

Fir-rit Ruman, il-kelma Hallelujah hi assoċjata mal-ferħ. Qabel l-Evanġelju, il-ġemgħa tkanta l-Hallelujah biex hekk “il-ġemgħa tal-fidili tilqa’ u ssellem lill-Mulej li ħa jitkellem fl-Evanġelju” (Ordni Ġenerali tal-Missal Ruman, par. 62).

Sa mill-qedem, il-ħuta kienet tkun assoċjata mal-Kristjaneżmu. Il-kelma Griega għal ħuta hi ichthys. Mill-bidu nett l-insara għamlu akronimu minn dan l-isem: Iesous Christos Theou Yios Soter, li tfisser Ġesù Kristu, Iben ta’ Alla, Salvatur. Insibu riferenza għall-ħut numru ta’ drabi fl-Iskrittura. Pereżempju Ġesù jitma’ lill-ħamest elef ruħ b’żewġ ħutiet u ħames ħobżiet u jsejjaħ lid-dixxipli sajjieda tal-bnedmin. Tertulljanu qabbel lill-insara mal-ħut fuq l-ixbiha tal-ichthys, Ġesù Kristu, li jitwieldu mill-ilma. Fil-fatt, fl-Evanġelju skont San Mattew, Ġesù jgħid: “Tixbah ukoll is-Saltna tas-Smewwiet lil xibka mitfugħa l-baħar li fiha jinġabar minn kollox” (13, 47).

Wara l-qawmien tiegħu mill-imwiet, meta Ġesù jidher lid-dixxipli fuq xatt il-baħar ta’ Tiberija, insibu li “Xmun Pietru tala’ fid-dgħajsa u ġibed l-art ix-xibka mimlija b’mija u tlieta u ħamsin ħuta kbira; u minkejja daqshekk ħut, ix-xibka ma nqasmitx” (Ġw 21, 11). Għalfejn l-evanġelista jispeċifika li kien hemm 153 ħuta fix-xibka? San Ġirolmu fir-4 seklu kiteb li dan in-numru jissimbolizza l-ispeċi kollha ta’ ħut differenti, u għalhekk fil-Knisja hemm post għal kulħadd. Interessanti wkoll li, jekk wieħed jgħodd id-drabi li Ġesù bierek lil nies differenti fl-erba’ Evanġelji, insibu b’kollox 153 persuna differenti, f’48 okkażjoni differenti.